آمارهای تكان‌دهنده معاون سازمان حفاظت محیط زیست درباره انقراض گونه‌های ارزشمند جانوری و گیاهی در كشور گروه اجتماعی همزمان با روز جهانی گونه‌های در معرض انقراض، سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، آمارهای تكان‌دهنده‌ای از تلف شدن گونه‌های جانوری و نابودی گونه‌های گیاهی و از دست رفتن زیستگاه‌ها و عرصه‌های طبیعی كشور ارایه كرد و توضیح داد كه دلیل نابودی این میراث طبیعی، در مواردی، ناشی از سوءمدیریت، در مواردی ناشی از كمبود اعتبار و در مواردی هم به دلیل عوامل طبیعی از جمله شدت گرفتن خشكسالی در كشور بوده است. حسن اكبری گفت: «حدود ۱۲۸ گونه جانوری و مهره‌دار كشور در معرض خطر انقراض هستند كه برخی وضع خوبی ندارند و بیشترین آسیب‌پذیری ما در این زمینه مربوط به دوزیستان است، برای این ۱۲۸ گونه جانوری ۱۹ برنامه عمل داریم اما پیشرفت این برنامه‌ها عمدتا كمتر از ۱۰ درصد است، چراكه مشكل اصلی، بودجه است و بودجه این اقدامات هم بسیار ناچیز است .پایش گونه‌های شاخص كشور یكی از فعالیت‌های اصلی سازمان حفاظت محیط زیست است اما پایش سالانه پنج گونه شاخص كشور شامل قوچ و میش، كل و بز، آهو، جبیر و گور خر نشان می‌دهد كه حدود ۲۱۵ هزار راس از این پنج گونه شاخص در مناطق حفاظت شده كشور داریم كه البته این آمار كمتر از ۱۰ درصد آمار اواخر دهه ۴۰ برای این پنج گونه است به این معنا كه طی این مدت، تنوع ژنتیكی این گونه‌های شاخص را از دست داده‌ایم. امروزه چون زیستگاهی برای ما باقی نمانده، تلاش‌ها برای پیشگیری از انقراض یوز به نتیجه نرسیده است.در بسیاری از مناطق بكر دسترسی‌هایی نظیر جاده ایجاد شده و بسیاری از گونه‌هایی كه به حضور انسان حساس بودند از همین‌رو آسیب دیده‌اند، یكی از مهم‌ترین مشكلات ما تغییر اقلیم و خشكسالی‌های مستمر است كه در كنار آن شاهد تخریب گسترده نیز هستیم. به جرات می‌توان گفت امروزه در مناطق آزاد چیزی به اسم زیستگاه نداریم و زیستگاه مناسب گونه آهو دیگر در كشور وجود ندارد، چراكه جاده‌سازی زیاد باعث شده زیستگاه دشتی مناسب برای این‌گونه‌ها نداشته باشیم. در حال حاضر جز مناطق آزاد در مناطق چهارگانه نیز از نظر زیستگاه مناسب جانوری وضع خوبی نداریم، چنانكه در مناطق چهارگانه بیش از ۵۸۰۰ كیلومتر راه اصلی، ۵۵۰ كیلومتر بزرگراه، بیش از ۳۰۰۰ خطوط انتقال سوخت و بیش از ۱۸۰۰ كیلومتر برق فشار قوی داریم. علاوه بر این، بیماری‌های حیات وحش در حال افزایش است كه بخشی از داشته‌های زیستی كشور از طریق همین بیماری‌های حیات وحش از بین می‌روند. سال گذشته ۱۰ كانون طاعون نشخواركنندگان كوچك در كشور داشتیم و هم‌اكنون حیات وحش استان هرمزگان و استان‌های همجوار آن، درگیر آبله هستند، چون هنوز زیستگاه و آب شرب مشترك داریم و واكسیناسیون ما در این زمینه كامل نیست. شناسنامه‌دار كردن دام سبك در برنامه ششم توسعه تكلیف شده اما اجرایی نشده و از آنجا كه این‌گونه بیماری‌ها روز به روز بخش بیشتری از حیات وحش را درگیر می‌كند، به جد نیاز است سازمان دامپزشكی كشور برای این موضوع فكری كند.» افزایش آمار گونه‌های در معرض انقراض و تلف شدن گونه‌های جانوری و گیاهی ارزشمند كشور در حالی است كه به گفته اكبری، كشور ایران از نظر تنوع زیستی و گیاه‌شناسی در جایگاه خاص و ویژه‌ای قرار دارد چنانكه در حال حاضر حدود ۲۰۰ گونه پستاندار، بیش از ۸۶۶۰ گونه گیاه، بیش از ۵۰۰ گونه پرنده، ۲۱ گونه دوزیست و ۷۱۰ گونه ماهی آب شور در كشور شناسایی شده است. اكبری این آمارها را در حالی ارایه كرد كه بر اساس داده‌های فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) از گونه‌های در معرض تهدید، بیش از ۱۰ هزار گونه از مهره‌داران در معرض تهدید انقراض هستند. ایسنا هم اخیرا در گزارشی درباره گونه‌های جانوری در خطر انقراض در كشور نوشت كه در جدیدترین آمار تعداد گونه‌های در معرض تهدید كشورمان، ۷۵ گونه مهره‌دار (پستانداران ۱۸گونه، پرندگان۲۹گونه، دوزیستان۴گونه و خزندگان ۱۶ گونه) در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت به ثبت رسیده است. این مقام مسوول در سازمان حفاظت محیط زیست، اوایل امسال هم در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا این هشدار را مطرح كرده بود كه طی 50 سال گذشته، حدود ۷۰ درصد جمعیت گونه‌های جانوری ایران از بین رفته كه كل، بز، قوچ، میش، آهو، جبیر و گورخر از مهم‌ترین گونه‌های جانوری از بین رفته در ایران هستند و در حالی كه عملكرد برخی نهاد‌ها و افراد باعث تخریب مناطق حفاظت شده و از بین رفتن گونه‌های گیاهی و جانوری شده، فقدان ابزارهای قانونی، راه بازخواست از متخلفان و مقصران را بر سازمان حفاظت محیط زیست بسته است. طبق اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، در حال حاضر 1023 گونه مهره‌دار از جمله خرس سیاه، گوزن زرد ایرانی، پلنگ، میش مرغ، اردك سرسفید، شوكا، افعی لطیف، مرال، انواع خفاش‌ها، كاراكال، كفتار و سمندر كردستانی در ایران به ثبت رسیده كه حدود ۱۵۱ گونه از این تعداد، با وجود آنكه در 4 منطقه حفاظت شده قرار دارند ولی در معرض انقراض قرار گرفته‌اند. بنا به اعلام صندوق جهانی حیات وحش، تخریب زیستگاه‌ها، تغییر كاربری اراضی، قاچاق حیات وحش، ورود گونه‌های مهاجم به زیستگاه‌های طبیعی، انواع آلودگی‌های طبیعی و تغییر اقلیم، 5 عامل موثر در انقراض انواع گونه‌های گیاهی و جانوری در جهان و ایران است. دولت و مجلس برای نجات محیط زیست كشور دلسوز باشند سرپرست معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، خبر داد كه با هدف جلوگیری از تخریب زیستگاه‌های جانوری، لایحه‌ای تنظیم شده كه در صورت همیاری مجلس و دولت، بخشی از این هدف محقق می‌شود اگرچه كه ضوابط فعلی برای مقابله با تخریب زیستگاه، چندان موثر و بازدارنده نیست. اكبری برخی دلایل موثر در تلف شدن گونه‌های جانوری ارزشمند در ایران را خسارات مالی حیات وحش به دامداران و فقدان سیاست‌های حمایتی برشمرد و گفت: « وقتی دامدار از حیات وحش آسیب می‌بیند، دیگر برای حفاظت از حیات وحش به ما كمكی نمی‌كند. خسارت حیات وحش به مزارع كشاورزی تحت پوشش بیمه قرار ندارد و از جهاد كشاورزی برای توجه به این امر درخواست كمك داریم.» آتش‌سوزی عرصه‌های طبیعی، عامل موثر دیگری در تلف شدن گونه‌های جانوری ارزشمند در كشور است چنانكه به گفته اكبری، سال گذشته به علت خشكی و گرمای هوا و نبود آموزش كافی ۱۰ هزار هكتار آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها و به ویژه جنگل‌های هیركانی داشتیم كه این وسعت نشان‌دهنده افزایش آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی است. كمبود محیط‌بان به عنوان یكی دیگر از عوامل موثر در تشدید خطر تلف شدن و نابودی گونه‌های جانوری و گیاهی كشور هم مورد اشاره اكبری قرار گرفت و گفت: «سازمان محیط زیست در حال حاضر دارای حدود ۳۰۹ منطقه چهارگانه به مساحت ۱۸ میلیون هكتار است .حدود ۲۸۰ هزار هكتار عرصه نیز توسط بخش خصوصی مدیریت می‌شود، با این حال، سازمان حفاظت محیط زیست در كل كشور كمتر از ۳۰۰۰ محیط‌بان دارد و به لحاظ خودرویی و وسایل نقلیه با مشكل مواجه است آن هم در حالی كه سالانه بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ لاشه پستانداران وحشی از شكارچیان كشف می‌شود.» این مقام مسوول اخیرا هم در گفت‌وگو با روزنامه جام‌جم و در تشریح خسارات وارد شده بر محیط زیست كشور گفته بود: «بیشترین آسیب را در بحث تنوع ژنی دیده‌ایم. وقتی می‌گوییم از 100 هزار راس آهویی كه در دشت‌های كشور وجود داشت، اكنون حدود 20هزار راس باقی‌مانده یعنی بخش زیادی از تنوع ژنی را از دست داده‌ایم. جمعیت گونه‌های برجسته ما مثل كل، بز، قوچ، میش و گورخر حدود 200هزار راس برآورد می‌شود. این عدد به نظر درشت است اما به نسبت جمعیت‌هایی كه اواخر دهه 1330 داشتیم به كمتر از یك‌پنجم رسیده و به عبارت دیگر چهارپنجم جمعیت این‌گونه‌ها را از دست داده‌ایم. جمعیت پلنگ‌ها شاید به لحاظ عددی نسبت به یوزپلنگ مناسب باشد اما این‌گونه نیز بخش زیادی از تنوع ژنی‌اش را از دست داده، زیرا زیستگاه‌های پیوسته‌ای كه داشته از بین رفته است.» اكبری در این گفت‌وگو همچنین تاكید كرده بود: «ریشه برخی مشكلات ما در تخلفات صید و شكار در نقاطی مثل مازندران به فقر و بیكاری و البته بخشی نیز به فعالیت مافیا برمی‌گردد و مدیریت این موارد از توان سازمان خارج است.» بیمه طبیعت كشورمان را از دست داده‌ایم به دنبال آمارهای تكان‌دهنده‌ای كه یك مسوول دولتی درباره افزایش تعداد گونه‌های جانوری و گیاهی در معرض انقراض در ایران اعلام كرد، دبیرسابق مجمع كنوانسیون تنوع زیستی كشور هم گفت كه دخالت‌های انسانی از عوامل مهم تخریب اكوسیستم بوده است. هادی كیادلیری، در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینكه تنوع زیستی حكم بیمه را برای طبیعت دارد، بر این نكته تاكید كرد كه «هر قدر تنوع زیستی بیشتر باشد، آینده آن اكوسیستم بیشتر حفظ می‌شود.» كیا دلیری با ذكر مصداق‌هایی از نتایج غیرقابل جبران انقراض و تخریب گونه‌های جانوری و گیاهی در ایران گفت: «تنوع زیستی در ایجاد درآمدهای اقتصادی برای بشر و تداوم اكوسیستم موثر است. اگر گونه‌های متفاوتی نداشته باشیم، حشرات نمی‌توانند در فصول مختلف به حیات خود ادامه دهند. اگر میوه‌های مختلف نداشته باشیم نیز حیوانات نمی‌توانند زنده بمانند. بسیاری از حیوانات در طبیعت بذرافشانی می‌كنند و موجب توزیع بذر در طبیعت می‌شوند. یكی از دلایلی كه بلوط ایرانی كمتر بذرافشانی می‌كند، كم شدن سنجاب ایرانی است كه بذر بلوط را در طبیعت پخش می‌كرد. یكی از دلایلی كه بذر بعضی درختان پراكنده نمی‌شود، كاهش جمعیت بعضی پرندگان است.طبق مطالعات انجام شده، تنوع ژنتیكی بعضی از گونه‌ها در شمال كشور مثل «راش» كم شده و این به دلیل كاهش جمعیت موشی است كه بذر آن را در مناطق مختلف دفن می‌كرد و این بذرها جوانه‌زنی و رشد می‌كردند.»
نظرات